جزوه درس جغرافیای سیاسی رشته جغرافیا

جزوه درس جغرافیای سیاسی رشته جغرافیا ( مبانی و ایران ) در قالب فایل pdf و در ۱۶۰ صفحه

بخشی از متن فایل

فصل اول: مبانی جغرافیای سیاسی
معرفي، ماهيت و قلمرو جغرافياي سياسي:
كمك جغرافيدانان سياسي به علوم اجتماعي، علوم سياسي و روابط بينالملل به دو طريق ميباشد. يكي با بررسي تاثيرات
عوامل متغير فضايي نظير مكان، موقعيت، چهره زمين، فرهنگ و شيوههاي فرهنگي ادراك و تصميم گيرري برر اسرتررار
حكومتها و روابط بين آنها و ديگري با بررسي نحوه اثر گذاري عوامل سياسي نظير قدرت، قلمروخواهي، ترس و درگيري
بر محيط زيست و چشم انداز جغرافيايي.
پيشينه مطالعات در زمينه جغرافياي سياسي
پيشينه مطالعات در زمينه جغرافياي سياسي و ظهور جغرافياي سياسي به صورت يك شاخه منسجم جغرافياي انساني از
پديدههاي قرن بيستم است. در ميان متردمان، ارسطو به ويژه به شكل دهي يك “حكومت ايرده ئرال” ريشره اي عميرق
براي برخي مفاهيم جغرافياي سياسي به وجود آورد. وي معترد بود كه در يك كشور مسترل ايده ئال و نمونه نسبت بين
جمعيت و وسعت قلمرو و كيفيت آنها مهم است. وي درباره تركيب ارتش و نيروي دريايي، چگونگي مرزها و ساير عوامرل
بحث كرده، در تمام اين بحثها به ماهيت محيط فيزيكي به ويژه آب و هوا به عنوان يك عامل تعيين كننده اشاره دارد.
استرابو نيز مانند ارسطو با تمايالت شديد ملي گرايانه خود بر اين باور بود كره مريهن اوويونرانه بهتررين آب و هروا و در
نتيجه بهترين شيوه حكومتي را دارد. در قرون وسطي علم و دانشوري در اروپا تحت الشعاع مذهب قرار گرفت، در حرالي
كه در جهان اسالم جغرافيا در بين بازرگانان، مورخان، جهان گردان و فيلسوفان مسلمان رواج يافت. ابن خلدون در نظريه
معروف خود درباره قبيله و شهر ودو واحد سياسي قدرتمند زمانه ارائه داد و به نرش محيط طبيعي اين واحدها به عنوان
عاملي تعيين كننده اشاره كرد. در نظريه ابن خلدون در مرحله پنجم از رشد و بلوغ و انرراض حكومتها عامرل اسرراف و
تبذير باعث انحطاط و اضمحالل حكومت ميشود. در اواخر قرن نوزدهم ” كارل ريتر ” در برلين نظريه رشرد حكومرت را
مشابه آنچه ابن خلدون در پنج قرن پيش از آن ارائه كرده بود، مطرح كرد.
دوره جديد تحول در جغرافياي سياسي با فردريك راتزل آلماني آغاز ميشود. راتزل بره دليرل ارائره مفراهيم متردولو ي
جديد در جغرافياي سياسي، پدر اين دانش شناخته شده است. كتاب جغرافياي سياسي راتزل نخستين كتابي است كه به
رشته تحرير درآمده است. راتزل تحت تاثير داروينيسم، دو عامل وسعت و موقعيت جغرافيايي را مهم ميداند و وسعت هر كشوري را نشانه قدرت حكومت ميداند و به اعتراد وي مردم يك كشور بايد از نيازهراي فضرايي خرود آگراه باشرند و در
تاسيس آن بكوشند. وي در رابطه با عامل موقعيت ميگويد كه موقعيت يك كشرور در مجراورت يرك حكومرت قروي يرا
ضعيف اهميت راهبردي دارد. او از اين بحث نتيجه ميگرفت كه در كشمكش بر سر قردرت، حكومتهراي برزرپ پيرروز
شده، كشورهاي كوچك را ضميمه خاك خود ميكنند.
روشن است كه اين ديدگاه راتزل با ايجاد انگيزه امپرياليستي، دولت مردان را به تشكيل امپراتوري تشويق ميكرده است.
اهميت نظريه راتزل بايد بيشتر از نظر تحركي كه در انديشه ساير جغرافيدانان و سياستمداران به وجود آورد، توجه كررد.
راتزل از جهتي ديگر بنيانگذار ئوپوليتيك نيز محسوب ميشود اما امروزه بسياري از نظريات راتزل در مورد رابطه وسعت
و قدرت رد شده است.
همگام با رشد ئوپوليتيك، دوره تمركز در زمينه مطالعه واحدهاي متشكل سياسي به ويژه در سطح كشور آغاز ميشود و
اغلب جغرافي دانان برجسته قرن بيستم شهرت خود را مديون مطالعه در اين زمينه ميداند مرالال ” برومن ” بره مطالعره
مسائل عملي جغرافياي سياسي كشوري، منطره اي و جهاني پرداخت ” ويتلسي ” با اتخاذ يك رهيافت تاريخي، چگونگي
پيدايش و موجوديت حكومتها را مطمح نظر قرار ميدهد و سرانجام ” هارتشورن ” و ” جونز ” با ارائه دو نظريه پايه در
جغرافياي سياسي شهرت يافتند؛ نظريه هارتشورن به بررسي كاركرد حكومت و نظريه جونز به ميدان متحد معروف است.
در نيمه اول دهه پنجاه هارتشورن اولين تعريف منسجم از جغرافياي سياسي را چنين ارايه داد:
” جغرافیای سیاسی، تفاوتها و تشابهات سیاسی مناطق را در ارتباط با سایر تفاوتها و تشابهات جغرافیایی
آنها بررسی میكند.” از اوايل دهه هفتاد در پي ظهور ديدگاه فضايي و توجه جغرافيدانان به ” چگونگي سازمان يابي
فضايي فعاليتهاي انسان ” جغرافيدانان سياسي نيز به بررسي چگونگي سازمان يابي سياسي فضا پرداختند و از اين
زمان، جغرافياي سياسي حياتي دوباره يافت.
در اين ديدگاه به چند مورد توجه خاص ميشود:
1 .مكاني بودن فعاليت انسان در فضا
2 .فعاليت انسان در فضا كانون گراست
3 .كنش مترابل فضايي، محصول ويژگيهاي متفاوت مكان هاست. دو عامل آخر تحت تاثير عامل فاصله قرار دارد هر چه
فاصله بين دو مكان كمتر باشد تشابهات بين آنها بيشتر بود. بنابراين در ارتباط با يكديگر بيشتر تشويق ميشوند. فاصلهكاركردي طبق نظر ادوارد اولمن كه آن را براي اولين بار عنوان كرد، “هم تكميلي” ناميده مي شود. منظور از اصرل هرم
تكميلي اين است كه دو مكان در تهيه محصوالت و عرضه و تراضاي كاال و نيز نيازمنديها، مكمل يكديگر باشند كره در
اين صورت آنها براي ارتباط با يكديگر انگيزه بهتري دارند. مشخصههاي مكاني و الگوهاي كنش انسان در فضا هر كردام
زيربناي اشكال مختلف سازمان فضايي انسان را تشكيل ميدهد.
در جغرافيا اصطالح ” ناحيه شكلي يا يكنواخت ” از مشخصه مكاني و اصطالح ” ناحيه كاركردي ” يرا ناحيره اي كره در
حوزه عملكرد يك مكان گره اي قرار دارد، از الگوهاي كنش انسان در فضا، گرفته شده است. سازمان سياسي فضا در واقع
يك فضاي سازمان يافته انساني است كه هدف آن ايفاي نرشهاي سياسي است. هدفهاي سياسي را در سه عرصه عمده
كاركردي مي توان خالصه كرد:

ادامه مطلب